Skansen Muzeum Budownictwa Ludowego
- Biała Góra

www.bieszczadyonline.pl/skansen

e-mail: skansen@bieszczady.pl

Park Etnograficzny w Sanoku należy do najpiękniejszych muzeów na wolnym powietrzu w Europie (malownicze położenie na prawym brzegu Sanu u podnóża Gór Sanocko-Turczańskich dość wiernie odzwierciedla fizjografię Podkarpacia).

Pod względem ilości obiektów jest największym skansenem w Polsce.

Na obszarze 38 ha prezentowana jest kultura polsko-ukraińskiego pogranicza we wschodniej części polskich Karpat (Bieszczady, Beskid Niski) wraz z Podkarpaciem.

Poszczególne grupy etnograficzne (Bojkowie, Łemkowie, Pogórzanie i Dolinianie) posiadają oddzielne sektory ekspozycyjne znakomicie dostosowane do fizjografii terenu.

Odtwarzając typowe układy zabudowy wsi i zagospodarowania zagród na terenie Muzeum zgromadzono ponad 100 obiektów budownictwa drewnianego z okresu od XVII do XX wieku, gdzie obok budynków mieszkalnych, mieszkalno-gospodarczych i gospodarczych, w Parku znajdują się również obiekty sakralne (XVII-wieczny kościół, dwie XVIII-wieczne cerkwie bojkowskie, jedna okazała cerkiew łemkowska z samego początku XIX w. i kilka malowniczych kapliczek), budynki użyteczności publicznej (szkoła wiejska, zajazd) oraz obiekty przemysłowe (młyn wodny, wiatraki, kuźnie).
Zarówno świątynie jak i większość budynków mieszkalnych oraz gospodarczych, posiadają w pełni urządzone i udostępnione do zwiedzania wnętrza (m.in. warsztaty rzemieślnicze: tkackie, garncarza, kołodzieja, wytwórcy drewnianych łyżek, koszy wiklinowych itp.). Na terenie Parku Etnograficznego urządzono wspaniałą stałą ekspozycję malarstwa ikonowego pt. Ikona karpacka, na której zaprezentowano ponad 220 ikon (od XV do XX w.), ukazujących pełny rozwój tego typu malarstwa w strefie polskich Karpat.

Dopełnieniem działalności wystawienniczej są wystawy czasowe organizowane ze zbiorów własnych (na ekspozycjach i w magazynach znajduje się bowiem blisko 30.000 muzealiów skupiających zabytki z zakresu kultury ludowej, kultury mieszkańców podkarpackich miast i miasteczek, w tym bogate kolekcje ikon, oleodruków, judaików, zegarów, naczyń miedzianych, ceramiki, kilimów oraz innych przedmiotów z zakresu sztuki i rzemiosła artystycznego).

Muzeum prowadzi znaczącą działalność wydawniczą - systematycznie ukazują się Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku (rocznik o charakterze regionalnym poświęcony etnografii Podkarpacia) oraz czasopismo naukowe Acta Scansenologica (traktujące o problemach muzeów skansenowskich w Polsce i na świecie).

Wykorzystując znakomite położenie i atrakcyjne zagospodarowanie przedpola skansenu, organizowane są corocznie plenerowe imprezy masowe, w tym ponadregionalny "Jarmark Folklorystyczny" oraz ogólnopolski festiwal "Eurofolk" Na Pograniczach (z udziałem czołówki krajowych zespołów folkowych).

Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku posiada Oddział Terenowy - drewnianą cerkiew, położoną w oddalonym o około 20 km od Sanoka - Uluczu. Usytuowana na szczycie stromej góry, w miejscu naturalnie obronnym, otoczona wałami, należy do najstarszych i najpiękniejszych zabytków architektury cerkiewnej w Polsce (we wnętrzu znajdują się pozostałości XVII-wiecznej polichromii).

Odwiedzając ten "mały świat z drewna" - wypełniony po brzegi przedmiotami niegdyś codziennego użytku - odczuwa się niepowtarzalny klimat prawdziwie magicznego miejsca skłaniającego do refleksji o czasie i przemijaniu. Sanocki skansen przywoła także do naszej pamięci dawno już zapomniane wydarzenia i skojarzenia, które tkwią zakodowane w słojach wszechobecnego tutaj wiekowego drewna.

Muzeum Historyczne
ul. Zamkowa 2,
tel. 013-4630609

www.muzeum.sanok.pl

Godziny otwarcia:

1 czerwca - 30 października: 9:00-17:00
1 listopada - 31 maja: 9:00-15:00

Prezentuje:

Muzeum Ikon, Galeria Zdzisława Beksińskiego oraz: ekspozycja sztuki współczesnej (m.in. Tadeusz Makowski, Józef Pankiewicz, Marian Kruczek, Józef Jarema Jan Cybis), liturgicznej sztuki obrządku łacińskiego, zbiory archeologiczne, sztuka pokucka i inne.

Zamek

Powstałe w 1934 roku społeczne Muzeum Ziemi Sanockiej, od 1968 r. państwowe Muzeum Historyczne, prezentuje swoje zbiory we wszystkich salach renesansowego zamku. Budynek zamkowy wzniesiony przez starostę Mikołaja Wolskiego w latach 1523-48, z dobudowanymi później dwoma skrzydłami, w swojej ponad czterystuletniej historii zatracał pierwotny wygląd, ulegając potrzebom i gustom kolejnych gospodarzy. Badania wykopaliskowe, materiał źródłowy i ikonograficzny pozwały na częściowe odtworzenie jego wyglądu, lecz dopiero kapitalny remont budynku zamkowego ujawnił ukryte w czasie licznych przebudowań i napraw podziały wewnętrzne, układ okien i drzwi, elementy kamieniarki, które zostały zachowane i - jeśli to było możliwe - zrekonstruowane. Zamek w czasie swojej świetności był okazałą rezydencją, stanowiącą własność królewską - tytułem oprawy królowej Bony, której rodowy kartusz herbowy Sforzów pozostał w herbie Sanoka do dziś. Przy murach obwodowych, po obydwu stronach bramy, funkcjonowało zaplecze gospodarcze - pomieszczenia mieszkalne dla służby, stajnie, wozownia, zbrojownia, kuchnia, łaźnia, piekarnia, browar, których fundamenty odsłaniane są w trakcie trwających od kilku lat wykopalisk. Zachowana do dzisiaj studnia powstała za czasów starosty Mikołaja Wolskiego w 1 poł. XVI w. Zespół zamkowy powstał na terenie wzgórza nad Sanem, oddzielonego ukształtowaniem, ale ściśle związanego z miastem, które uzyskało prawa jeszcze w okresie przynależności do Rusi w 1339 r., a w 1340 r. wraz z przyległymi ziemiami przyłączone zostało do Korony. Na wzniesieniu nadsańskim istniała średniowieczna warownia z zamkiem, którego gośćmi byli: Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło z trzecią żoną Elżbietą Granowską z Pilczy (po ślubie w Sanoku), kardynał Oleśnicki, a rezydowały: czwarta żona Władysława Jagiełły - królowa Zofia (Sonka) i królowa Izabela Węgierska, wdowa po Janie Zapolyi. Zamek średniowieczny (prawdopodobnie północna część obecnego budynku), mury obronne o grubości 4 łokci (2,4 m), masywna, kamienna, gotycka wieża z czasów króla Kazimierza Wielkiego, wieża ceglana, most zwodzony i fosy - stanowiły potężny zespół obronny, będący jednocześnie ważnym punktem strategicznym na pograniczu polsko-rusko-węgierskim.

Obecność ciosów romańskich w reliktach architektury gotyckiej daje nadzieję na cofnięcie metryki murowanych przedsięwzięć budowlanych. Natomiast cmentarzysko, ślady wałów ziemnych, drewnianych budowli mieszkalnych, jamy o charakterze gospodarczym, duża ilość zabytkowych przedmiotów codziennego użytku i militariów odsłoniętych w trakcie wykopalisk - dokumentuje życie wczesnośredniowiecznego grodu obronnego, usytuowanego na wzgórzu od końca XI w. Prowadzone w latach dziewięćdziesiątych prace budowlano-konserwatorskie pozwoliły w dużym stopniu przywrócić głównej budowli wygląd z roku 1558, znany dość dobrze dzięki zachowanemu inwentarzowi. Prawie w niezmienionym stanie zachowały się piwnice zamku, do których prowadziły schodki z dziedzińca. Poziom piwnic był zróżnicowany, zamiast podłogi była ubita ziemia. Drewniane stropy zmieniono na kamienne sklepienia dopiero między 1548 a 1558 r. Wówczas również duże piwnice pod izbą i sienią przedzielono murem działowym na mniejsze, połączone między sobą przejściem z kamiennym portalem. W XIX w. zasypano zejścia zewnętrzne i przekuto przejścia wewnętrzne między piwnicami. W trakcie prac konserwatorskich, kierując się względami ekspozycyjnymi, pogłębiono piwnice i położono ceglaną posadzkę. Główne wejście do zamku, umieszczone na prawo od osi budynku, zdobione było kamiennym (piaskowiec) portalem zwieńczonym klasycznym trójpodziałem z wypukłym gzymsem, fryzem, w którym umieszczone były herby: po środku orzeł, po bokach herb Sforzów - związanych z własnością królowej Bony i litewska "Pogoń". Architraw powiązany był z kamieniami węgarów. W obszernej sieni kamienne portale wprowadzały do znajdujących się w amfiladzie izb i komnat. Z prawej strony zachowało się kamienne obramienie otworu piecowego. Nie zachowany piec znajdował się w izdebce obok sieni. Z sieni prowadziła drewniana klatka schodowa. Aktualna została wybudowana w mniejszych salach, tak jak w XIX w. zrobili to przebudowujący zamek Austriacy. Oni też zatarli renesansowy charakter budowli, wyrzucając renesansową kamieniarkę, przemurowując otwory drzwiowe i okienne. Dzięki odkryciom autentycznej kamieniarki, w XIX-wiecznych przemurowaniach zostały zrekonstruowane prawie wszystkie portale i w całości kamieniarka okienna. W dwóch (południowej i północnej) komnatach piętra portale prowadziły do tzw. "miejsca potrzebnego" - ówczesnych zamkowych ubikacji. Przy jednym z portali zachowało się częściowo lavabo - kamienna umywalka. We wnętrzach zrekonstruowano drewniane stropy, a na posadzkę zgodnie z opisem inwentarzowym zastosowano cegłę.

Maria Zielińska, Wiesław Banach